Według profesora Z. Gasia [1] profilaktyka to „proces, który wspiera zdrowie poprzez umożliwianie ludziom uzyskania pomocy potrzebnej im do konfrontacji ze złożonymi, stresującymi warunkami życia oraz poprzez umożliwienie jednostkom osiągania subiektywnie satysfakcjonującego, społecznie akceptowanego, bogatego życia.”
Profilaktyka występowania zjawiska samobójstwa u dzieci oraz młodzieży ma 10 głównych celów, do których zalicza się :
- rozpowszechnianie prawdziwych i rzetelnych informacji,
- kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych,
- kształtowanie zdolności interpersonalnych (nawiązywanych i podtrzymywanych kontaktów międzyludzkich),
- rozwijanie posiadanych już przez człowieka umiejętności interpersonalnych,
- rozwijanie umiejętności w zakresie podejmowania ważnych decyzji oraz rozwiązywania tworzących się problemów,
- rozwijanie związków z grupą społeczną, w jakiej człowiek funkcjonuje w codziennym życiu,
- rozwijanie i kształtowanie dojrzałej odpowiedzialności za podejmowane decyzje oraz kroki,
- kształtowanie oraz rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego oraz środowiska pracy,
- kształtowanie obowiązujących reguł prawnych, jak i publicznych,
- stwarzanie możliwości jak najwcześniejszego rozpoznawania oraz diagnozowania występujących zagrożeń oraz rozwijanie prawidłowych strategii przeciwdziałania i na przyszłość – zapobiegania.
Profilaktykę dzieli się z uwagi na to, do kogo jest ona kierowana.
Literatura wskazuje następujące poziomy:
- profilaktyka pierwszorzędowa – kierowana do tak zwanej grupy niskiego ryzyka, przede wszystkim polega na promowaniu zdrowego stylu życia oraz zapobieganiu powstawaniu jakichkolwiek zagrożeń,
- profilaktyka drugorzędowa – skierowana do grupy podwyższonego ryzyka, polega głównie na ograniczaniu podejmowania zachowań ryzykownych oraz zachęcaniu do wycofania się,
- profilaktyka trzeciorzędowa – w tej sytuacji podjęcie interwencji jest niezbędne. [2]
Profilaktyka samobójstw u dzieci i młodzieży powinna przybierać następujące formy działań:
- informacyjne – czym jest samobójstwo, skąd się biorą myśli samobójcze (jakie są przyczyny),
- edukacyjne – jak należy postępować z osobami zagrożonymi popełnieniem samobójstwa, co można, a czego nie można i nie powinno się robić oraz mówić,
- integracyjne – kształtowanie zdolności pracy w grupie, jako sposób na zniwelowanie występujących problemów,
- wdrażające określone umiejętności – ukazanie tego, jak dokładnie (w praktyce) należy postępować, by uchronić człowieka od odebrania sobie życia,
- interwencyjne – uświadomienie, że bezwzględnie zawsze należy szukać pomocy
w sytuacjach kryzysowych, powinno być dokładnie wskazane, w jakich konkretnie miejscach należy takiej pomocy oczekiwać.
Kierunki działań profilaktycznych, psychokorekcyjnych oraz interwencyjnych powinny być następujące:
- oferowanie specjalistycznego wsparcia psychologicznego oraz pedagogicznego,
- wsparcie ze strony szkoły w pomocy z nauką,
- poprawa relacji nauczyciel – uczeń oraz uczeń – uczeń,
- dbałość o zapewnienie odpowiedniego poziomu życia dla wszystkich, na przykład poprzez umożliwienie korzystania z wsparcia socjalnego,
- okazywanie wsparcia ze strony prawnej,
- systematyczne organizowanie zajęć o charakterze profilaktycznym w placówkach szkolnych przeznaczonych odpowiednio dla uczniów, jak i nauczycieli – ukazywanie działań prospołecznych, propozycje na spędzenie wolnego czasu,
- zaangażowanie do współpracy rodziców – przekazywanie wiedzy na temat występujących zagrożeń, aktywizowanie ich w środowisku szkolnym,
- okazywanie pomocy młodym ludziom w rozwijaniu zdolności do samokontroli oraz samoobserwacji,
- wzmacnianie, poprawianie u młodych ludzi poczucia własnej wartości oraz podnoszenie samooceny,
- modelowanie pozytywnych wzorów zachowań,
- wprowadzenie elementów terapii mającej na celu wsparcie stanu psychicznego młodych ludzi,
- kształtowanie poprawnego systemu wartości przy wzajemnej współpracy z najbliższymi osobami ludzi młodych.
Aby zredukować liczbę popełnianych samobójstw oraz podejmowanych prób samobójczych należy dokonać istotnej zmiany nie tylko na poziomie psychiki określonej jednostki, ale w całym społeczeństwie.
Pierwszym i najważniejszym, a jednocześnie najtrudniejszym do zrealizowania krokiem
w zapobieganiu występowaniu samobójstw jest zbudowanie zaufania oraz porozumienia. Młodzi ludzie znajdujący się w złym stanie emocjonalnym bardzo często wykazują przesadną wrażliwość. Jest tak, ponieważ bardzo często w dzieciństwie brakowało im pełnych zaufania relacji rodzinnych. Osoby takie najczęściej przejawiają ambiwalencję w stosunku do tego, czy przyjąć oferowaną pomoc, czy ją odrzucić.
Profilaktyczne oddziaływania postsuicydalne na podłożu psychologii, socjologii oraz medycyny powinny uwzględniać to, że:
- po odratowaniu życia danej osoby często w dalszym ciągu, nieprzerwanie, występują bardzo poważne kłopoty z radzeniem sobie z problemami życiowymi, prawidłowym funkcjonowaniem w społeczeństwie oraz to, że nadal są w nich bardzo silnie oddziałujące motywy suicydalne
Pamiętajmy, że indywidualnie, w pojedynkę, nie można skutecznie prowadzić jakiejkolwiek interwencji kryzysowej u osób z tendencjami samobójczymi. Pracować nad tym powinien zespół specjalistów złożony między innymi z lekarza psychiatry, psychologa, pracownika socjalnego oraz prawnika. W zespole tym każdy ma do spełnienia odrębne, bardzo ważne zadania, które wzajemnie ze sobą współgrają. Najważniejszym jednak jest to, by mieć czas dla innych i poświęcać im możliwie najwięcej swojej uwagi, ponieważ właśnie to jest najcenniejszym, co możemy dać drugiemu człowiekowi.
Kluczowe znaczenie w zapobieganiu samobójstw ma również rozwijanie posiadanych zainteresowań. Powinno to się odbywać na różnego rodzaju kołach zainteresowań, podczas zajęć pozalekcyjnych, czy też w świetlicach środowiskowych, klubach.
Nieprofesjonalne działania profilaktyczne są bardzo niebezpieczne.
Nie należy przede wszystkim :
- ukazywać samobójstwa jako reakcji na stres,
- określać samobójstwa jako sposobu radzenia sobie z problemami,
- prezentować filmów i innych materiałów audiowizualnych prezentujących zachowania samobójcze, którymi można podpowiedzieć sposób, motyw, miejsce,
- angażować czynnie do działań profilaktycznych młodych osób po próbach samobójczych. [3]
Zajęcia zawierające wyżej wymienione elementy były prowadzone w przeszłości z negatywnymi efektami w profilaktyce uzależnień. Już dawno się z nich wycofano. W przypadku samobójstw efekty podejmowania niewłaściwych, nieprofesjonalnych działań mogą być zdecydowanie bardziej dramatyczne.
Autor:
Fundacja Zobacz… JESTEM
Sylwia Nowak – ambasador Kampanii Zobacz… ZNIKAM
[1]Simm M., Węgrzynek – Jonek E. – Budowanie szkolnego programu profilaktyki, Kraków 2002
[2]Gaś Z. – Profilaktyka uzależnień
[3]Mann J., Apter A. i inni – Suicide Prevntion Strategies. A Systematic Review (2005), JAMA, October 26 – Vol 294, No 16.