Szukam pomocy – Jestem nauczycielem/pracuję z dziećmi

TU ZNAJDZIESZ POMOC!
http://poradnia.zobaczjestem.pl/

Jak rozpoznać dziecko zagrożone ryzykiem samobójstwa?

 

Zachowania samobójcze są procesem, na który składają się widoczne i niewidoczne myśli oraz zachowania. Zachowania widoczne mogą być traktowane jako sygnały ostrzegawcze ryzyka podjęcia próby samobójczej lub popełnienia samobójstwa.

Sygnały ostrzegawcze wysyłane przez dziecko, które może zaobserwować dorosły – rodzic lub nauczyciel to m.in.:

  • izolacja społeczna – wycofywanie się z kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, odwracanie się od nich
  • zainteresowanie lub nawet zaabsorbowanie śmiercią – dziecko przegląda strony internetowe dotyczące śmierci, dużo mówi i interesuje się śmiercią, rysuje śmierć, pisze opowiadania o śmierci, samobójstwie itp.
  • wyraźne zmiany osobowości – „dziecko nie do poznania”
  • poważne zmiany nastroju – zwykle znaczne obniżenie nastroju lub znaczne wahania nastroju
  • trudności w szkole – obniżenie jakości pracy, efektów w nauce, problemy z koncentracją uwagi itp.
  • brak dbałości o wygląd zewnętrzny
  • używanie alkoholu i/lub narkotyków
  • nasilony smutek, rozpacz, rozdrażnienie, złość i irytacja
  • zwiększona trudność w kontrolowaniu emocji
  • znacząca zmiana rytmu dobowego – zaburzenia snu i jedzenia
  • utrata zainteresowań, porzucenie dotychczasowego hobby, niechęć do rozrywek
  • częste skargi dotyczące złego samopoczucia fizycznego bez wyraźnej przyczyny somatycznej, np. ciągłe zmęczenie, bóle głowy, brzucha, ciągła nuda
  • rozmawianie o samobójstwie lub jego planowanie
  • wzrost impulsywności – zachowania impulsywne, stosowanie przemocy, zachowania agresywne
  • ucieczki z domu, częste wagary, zachowania buntownicze
  • odrzucanie pomocy – „nikt nie może mi pomóc”, „nic już nie da się zrobić”
  • oskarżanie się, poczucie winy – „zasłużyłem sobie na to”, „sama tego chciałam”
  • komunikaty werbalne dotyczące własnej beznadziejności i bezwartościowości – „wszystko jest bezsensu”, „do niczego się nie nadaję”, „mogłoby mi się coś przydarzyć”, „lepiej by było, gdybym się w ogóle nie urodziła”
  • odrzucanie komplementów, pochwał i nagród
  • rozdawanie innym swoich rzeczy, zwierząt – „oddawanie ich w dobre ręce”
  • ślady po samouszkodzeniach, np. rany, blizny, opatrunki, ukrywanie ciała pod ubraniami
  • sporządzanie testamentów, listów pożegnalnych.

Sygnały ostrzegawcze mogą być niespecyficzne – łatwo je przeoczyć lub zbagatelizować, na przykład przypisując je „wiekowi rozwojowemu”. Dla niektórych z nich trudno jednak znaleźć inne wytłumaczenie niż skłonności samobójcze.

Jeśli zmiany u Twojego dziecka/Twojego ucznia są istotne i znaczące oraz budzą Twój niepokój, postaraj się ocenić, czy nastolatek wyraża przez swoje zachowania, myśli i słowa pragnienie śmierci oraz poczucie beznadziei. Pamiętaj, że może to robić mniej lub bardziej świadomie.

Ocena ryzyka samobójstwa oraz rozmowa z dzieckiem/uczniem w kryzysie może być trudna i stresująca zarówno dla Ciebie, jak i dla dziecka/ucznia.

Zadbaj o otoczenie i czas na rozmowę.

Jak rozpocząć rozmowę?

  • „Widzę, że było Ci bardzo trudno/ciężko ostatnio…”
  • „Mogę się tylko domyślić, że miałeś/aś ostatnio trudny czas…”
  • „Wyobrażam sobie, że musiało Ci być ciężko/trudno ostatnio…”
  • „Wygląda na to, że to, co dzieje się wokół Ciebie w ostatnim czasie jest bardzo skomplikowane i może Ci być trudno sobie z tym poradzić….”

 Jak zakomunikować gotowość do rozmowy i zachęcić do podzielenia się z Tobą myślami/obawami?

  • „Czy mógłbyś/mogłabyś mi opowiedzieć, co się ostatnio działo?”
  • „Czy mógłbyś/mogłabyś pomóc mi zrozumieć, jak to na Ciebie wpłynęło?”
  • „Czy możesz się podzielić ze mną swoimi obawami?”
  • „Czy pozwolisz mi zrozumieć, z jakimi trudnościami/problemami/obawami się zmagasz?”

Jak pytać dziecko o nastrój, emocje i uczucia?

  • „Jeśli pozwolisz, chciałbym/chciałabym, żebyś powiedział/a mi jak się czujesz?
  • „Czy jest coś, co przeszkadza Ci obecnie w Twoim samopoczuciu?”
  • „W jakim jesteś nastroju?”
  • „Czy czujesz się nieszczęśliwy/a, bezradny/a?”
  • „Czy zdarza się, że czujesz się bezwartościowy/a?”
  • „Czy czujesz się winny/a z jakiegoś powodu?”
  • „Czy masz trudności ze snem? Czy nie masz apetytu?”

Jak pytać dziecko o zachowania samobójcze (plany, zamiary, przekonania, dostępność środków, sposoby radzenia sobie, częstotliwość)?

  • „Czy czujesz/czułeś/aś, że nie warto żyć?”
  • „Czy pojawiają się takie myśli, że wolałbyś/wolałabyś się nie urodzić?”
  • „Czy chciałeś/aś kiedyś zasnąć i nigdy więcej się nie obudzić?”
  • „Czy myślałeś/aś, że lepiej byłoby nie żyć?”
  • „Czy ostatnio często myślałeś/aś o śmierci?”
  • „Czy myślisz ostatnio, że ludziom byłoby bez Ciebie lepiej?”
  • „Czy zdarzało się, że wyobrażałeś/aś sobie, że uczestniczysz w jakimś wypadku i umierasz?”
  • „Czy myślałeś/aś o odebraniu sobie życia?”
  • „Czy czujesz się tak źle, że myślisz o samobójstwie?”
  • „Jak często pojawiają się te myśli? Ile razy w ciągu dnia/tygodnia? Czy przychodzą Ci do głowy, nawet wtedy, kiedy tego nie chcesz?”
  • „Czy możesz je od siebie „odpędzić”? Czy masz na to swoje sposoby, aby sobie z nimi poradzić? Czy masz nad nimi kontrolę?”
  • „Jak oceniasz te myśli? Co o nich myślisz? Czy są dobre, czy złe? Dlaczego?”
  • „Czy planowałeś/aś, w jaki sposób chcesz odebrać sobie życie?”
  • „Czy myślisz, że to będzie skuteczna metoda?”
  • „Czy przygotowałeś/aś potrzebne środki?”
  • „Czy zastanawiałeś/aś się, kiedy to zrobić?”
  • „Jak myślisz, na ile prawdopodobne jest to, że spróbujesz odebrać sobie życie?”
  • „Co by było, gdybyś teraz odebrał/a sobie życie? – jaka byłaby reakcja otoczenia? Byłaby to forma ucieczki? „święty spokój”? reinkarnacja? itp.”
  • „Dlaczego chcesz się zabić? Dlaczego chcesz umrzeć? Co jest powodem: ucieczka przed problemami, bólem, cierpieniem, choroba, brak nadziei, strata, wstyd, poniżenie, chęć wywołania określonych reakcji u innych osób?”.

Określenie ryzyka samobójstwa:

Ryzyko nagłe (<48 h) – pojawiają się konkretne myśli i skłonności samobójcze, dziecko chce się zabić, ma plan popełnienia samobójstwa, posiada dostęp do środków letalnych, emocje i uczucia wskazują na ryzyko próby samobójczej:

NIE OPUSZCZAJ DZIECKA. NIEZWŁOCZNIE POWIADOM DYREKTORA PLACÓWKI. POWIADOM RODZICÓW/OPIEKUNÓW PRAWNYCH.

NIGDY NIE OBIECUJ, ŻE ZACHOWASZ W TAJEMNICY INFORMACJĘ O PLANACH SAMOBÓJCZYCH!!!

JEŻELI TWOIM ZDANIEM ŻYCIE I ZDROWIE DZIECKA JEST ZAGROŻONE, NIE WAHAJ SIĘ PODJĄĆ DZIAŁANIA, ZAWIADOMIĆ POLICJĘ I/LUB POGOTOWIE RATUNKOWE!!!

W TEN SPOSÓB NIE ZASZKODZISZ, A MOŻESZ URATOWAĆ ŻYCIE DZIECKA!

NIGDY NIE IGNORUJ I NIE BAGATELIZUJ SYGNAŁÓW OSTRZEGAWCZYCH!

 

Ryzyko bliskie (dni, tygodnie) oraz długoterminowe – myśli samobójcze bez planów, pojawiają się objawy depresyjne:

NIGDY NIE OBIECUJ, ŻE ZACHOWASZ W TAJEMNICY INFORMACJĘ O PLANACH SAMOBÓJCZYCH!!! 

WYTŁUMACZ dziecku, że MUSISZ POINFORMOWAĆ RODZICÓW/OPIEKUNÓW PRAWNYCH ALBO PEDAGOGA/PSYCHOLOGA SZKOLNEGO, aby mogło otrzymać odpowiednią pomoc.

NIE PANIKUJ! JEŚLI CZUJESZ, że NIE WIESZ, co zrobić w tej sytuacji, ZANIM ZAREAGUJESZ POPROŚ o POMOC kogoś zaufanego – PEDAGOGA, PSYCHOLOGA SZKOLNEGO lub DYREKTORA SZKOŁY czy INNEGO NAUCZYCIELA.

NIE WCIĄGAJ W TĄ SYTUACJĘ INNYCH UCZNIÓW! NIE PODPYTUJ, NIE ROZSIEWAJ PLOTEK itp.

NIE OCZEKUJ od UCZNIA, że POWIE CI PRAWDĘ i zapewni Cię o swoim bezpieczeństwie.

NIE OCZEKUJ od UCZNIA, że będzie „współpracował” – chętnie rozmawiał, słuchał Cię i będzie spokojny – PAMIĘTAJ, ŻE JEST ON W OGROMNYM KRYZYSIE!

 

PAMIĘTAJ, że NIE WSZYSTKIE RODZINY, w których dziecko podejmuje próby samobójcze są DYSFUNKCJONALNE!!!  Ryzyko samobójstwa u dziecka dotyczy wszystkich rodzin, zwłaszcza tych, w których występują przewlekłe problemy.

Czynniki ryzyka podjęcia zachowań samobójczych u dziecka występujące w rodzinie :

  • przewlekła wrogość, brak poczucia bezpieczeństwa
  • zachowania aspołeczne wśród członków rodziny
  • trudności ekonomiczne
  • nadużywanie alkoholu
  • problemy małżeńskie
  • aktywne konflikty rodzic-dziecko
  • izolacja społeczna rodziny
  • przewlekłe konflikty i kłótnie
  • częste zmiany miejsca zamieszkania
  • utrata rodzica, opuszczenie
  • rozwód, separacja
  • rzadki kontakt z rodzicem, rodzic okazujący fizyczny i/lub emocjonalny dystans
  • trudności w komunikacji pomiędzy członkami rodziny – nieefektywne metody, komunikacja nie jest nastawiona na rozwiązywanie problemów
  • dziecko jest pozostawione samemu sobie przy braku zgody rodziców na ingerencję z zewnątrz
  • sztywność przekonań dotyczących zmian – „ zależą tylko od siły woli, a nie od przyjęcia pomocy oraz zmiany postaw i zachowań”
  • dziecko przyjmuję rolę kozła ofiarnego, aby rozwiązać problemy rodziców, co uniemożliwia separację dziecka – zmiany nie są możliwe.

Kogo warto pytać o myśli samobójcze?

 

DZIECI i MŁODZIEŻ:

  • z zaburzeniami depresyjnymi
  • u których nie stwierdzono depresji, ale występują objawy depresyjne
  • leczonych psychiatrycznie
  • używających i nadużywających substancje psychoaktywne (alkohol, narkotyki, dopalacze)
  • dokonujące samouszkodzeń
  • z tendencjami autodestrukcyjnymi
  • których członek rodziny lub przyjaciel/kolega popełnił samobójstwo lub ma/miał myśli samobójcze

Kiedy konieczna jest hospitalizacja dziecka z myślami i tendencjami samobójczymi?

 

Hospitalizacja jest wskazana, gdy w ocenie ryzyka samobójstwa u dziecka stwierdza się:

  • obecność silnych tendencji samobójczych
  • plan i/lub przygotowane środki do popełnienia samobójstwa
  • myśli samobójcze i duże nasilenie zaburzeń psychicznych, w tym depresyjnych
  • myśli samobójcze (lub podejrzenie zagrożenia tego typu) i objawy psychotyczne (omamy, urojenia, inne zaburzenia myślenia)
  • stan bezpośrednio po próbie samobójczej lub przerwana próba samobójcza
  • obecność myśli samobójczych i zachowania impulsywne, panika i pobudzenie
  • myśli samobójcze i zmieniony stan psychiczny dziecka spowodowany intoksykacją (zażyciem substancji psychoaktywnych).

Hospitalizację można rozważać w następujących przypadkach:

  • obecność myśli samobójczych i brak wsparcia społecznego, rodziny lub brak stabilnej sytuacji życiowej
  • obecność myśli samobójczych i brak współpracy ze strony dziecka
  • obecność myśli samobójczych i zły stan zdrowia (ostre choroby neurologiczne, choroby nowotworowe itp.)
  • zaprzeczanie przez dziecko myślom i skłonnościom samobójczym, podczas gdy dokonana ocena ryzyka wskazuje na wysokie ryzyko próby samobójczej.

INTERWENCJA W PRZYPADKU SAMOBÓJCZEJ ŚMIERCI DZIECKA

Nagła śmierć dziecka w wyniku samobójstwa jest jednym z najtrudniejszych wydarzeń, z którymi styka się otoczenie.

Działania interwencyjne polegają na:

  • Identyfikowaniu grup ryzyka oraz zapobieganiu dalszym samobójstwom

Ryzyko naśladownictwa zachowań samobójczych w populacji dzieci i młodzieży jest najwyższe w ciągu 3 tygodni bezpośrednio po samobójstwie!

  • Pomocy młodym ludziom w efektywnym radzeniu sobie z uczuciem straty po samobójstwie rówieśnika

Wśród dzieci i młodzieży – świadków samobójstwa, istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń lękowych niż u dzieci niezwiązanych z tym wydarzeniem.

U przyjaciół i znajomych – rówieśników samobójcy – istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia epizodu depresji i dłuższego jej przebiegu.

 

Praca z klasą po śmierci samobójczej kolegi/koleżanki ma na celu:

  • lepsze zrozumienie przyczyny samobójstwa
  • złagodzenie poczucia winy i odpowiedzialności u osób z otoczenia samobójcy
  • prewencję zachowań suicydalnych
  • odreagowanie, przeżycie smutku, złości, napięcia i innych trudnych emocji
  • wskazanie pozytywnych cech, zachowań osoby, która odebrała sobie życie
  • pożegnanie z kolegą/koleżanką, który/a odebrał/a sobie życie
  • szukanie innych rozwiązań niż samobójstwo.

Podczas pracy z klasą ważne, aby:

  • pracować w małych grupach
  • każdy mógł zabrać głos
  • akceptować zarówno pozytywne, jak i negatywne komentarze
  • nazywać „rzeczy po imieniu” – unikać eufemizmów, niejednoznacznych określeń

Jakie pytania można zadać uczniom w klasie?

  • „Co czułeś, kiedy dowiedziałeś się o samobójstwie?”, „Co czujesz teraz?”, „Czy to zdarzenie wpłynęło jakoś na Twoje życie?”, „Czy zmienia Twoje myślenie?”
  • „Co możesz zrobić w podobnej sytuacji?”, „Gdzie możesz szukać pomocy?”, „Czy umiesz zauważyć, że ktoś z Twojego otoczenia nie potrafi radzić sobie ze swoimi problemami?”

Jak uczniowie mogą wyrazić swoje emocje?

  • „Jest mi smutno, bo….”, „Jest mi przykro, bo…”, „Lubiłem Cię za….”, „Jestem na Ciebie zły, bo…” itp.

autorzy:

Agnieszka Stachowicz, psycholog, psychoterapeuta dzieci i młodzieży;

Marta Soczewka, socjolog, kryminolog

ŚCIĄGNIJ MATERIAŁY W PDF