Epizody depresji w wieku dojrzewania zdarzają się stosunkowo często. Z polskich badań epidemiologicznych (Bomba J., Orwid M., 2008) wynika, że rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych u nastolatków wynosi 27-54% w zależności od fazy dojrzewania i środowiska.
Początek depresji młodzieńczej rozumianej jako zaburzenie związane z rozwojem, wiąże się w czasie z wystąpieniem pokwitania.
Depresja młodzieńcza przejawia się w zespole zaburzeń nastroju, emocji, czynności poznawczych oraz zachowań. Na zespół ten składają się wg Antoniego Kępińskiego zaburzenia nastroju, lęk, zaburzenia w zachowaniu oraz znaczne nasilenie autodestrukcji.
Depresja w okresie dojrzewania wiąże się z wieloma dynamicznie przebiegającymi zmianami charakterystycznymi dla okresu adolescencji, do których należą m.in.:
-
Zmiany hormonalne
-
Zmiany w kształcie i wyglądzie ciała
-
Rozwój nowych funkcji poznawczych związany ze zmianami w sprawności mózgu
-
Poszerzenie kontaktów społecznych
-
Podejmowanie nowych ról społecznych
-
Przejmowanie większej odpowiedzialności za swoje działania
-
Określenie własnej tożsamości
-
Wybór filozofii życiowej
Zmiany te często postrzegane są przez nastolatki jako zdarzenia kryzysowe, które wymagają uruchomienia zdolności adaptacyjnych, są źródłem obaw i lęków (np. dotyczących własnej przyszłości) oraz wywołują typową huśtawkę nastrojów i emocji.
Objawy depresyjne występujące we wczesnej fazie dojrzewania (13-16 lat) można uznać za zakłócenie funkcjonowania, które nie wykracza poza granice normy rozwojowej. Ważne, aby czujnie obserwować, czy nasilenie wahań nastroju nie jest zbyt duże oraz towarzyszyć nastolatkowi w procesie dojrzewania, udzielać mu wsparcia.
Objawy depresji młodzieńczej to m.in.:
Na poziomie emocji i myślenia:
-
Smutek, rozpacz
-
Poczucie beznadziejności
-
Pustka wewnętrzna
-
Lęk, niepokój, np. związany z osiągnięciem niewystarczającego statusu w przyszłości (wykształcenia, statusu materialnego, pozycji społecznej, odnalezienia się w roli rodzica)
-
Niska samoocena
-
Brak wiary we własne siły, brak poczucia sensu życia, np. przekonanie o braku wpływu i nieuchronności niepowodzenia
-
Nuda i niemożność znalezienia przyjemności
-
Brak wiary w przyszłość
-
Poczucie osamotnienia, zagubienia, poczucie winy
-
Słaba tolerancja na frustrację
-
Chwiejność emocji – od euforii do rozpaczy; częste zmiany nastroju
-
Gniew, złość
Na poziomie zachowań i fizjologii:
-
Niespecyficzne dolegliwości somatyczne, np. bóle głowy, mięśni itp.
-
Zaburzenia snu, np. bezsenność lub nadmierna senność
-
Problemy z jedzeniem, np. zmiana masy ciała lub apetytu
-
Wzmożony lub obniżony napęd psychomotoryczny
-
Odczuwane zmęczenie, spadek energii, ociężałość, apatia (stan znacznie zmniejszonej wrażliwości na bodźce emocjonalne i fizyczne)
-
Moczenie nocne
-
Fobie szkolne
-
Bezradność
-
Niechęć do podejmowania jakichkolwiek aktywności
-
Izolacja od otoczenia
-
Zaniedbywanie obowiązków, np. szkolnych czy domowych
-
Ucieczki, wagary
-
Problemy z podejmowaniem decyzji
-
Brak dbałości o wygląd
-
Roztargnienie, rozproszenie
-
Brak zainteresowania otoczeniem i życiem
-
Ucieczka w świat fantazji
-
Autoerotyzm, odurzanie się narkotykami czy alkoholem
-
Prowokacyjne zachowania
-
Prowokujący ubiór, np. dziwaczny, „oryginalny”
-
Drażliwość, napady wściekłości, dewastowanie otoczenia
-
Niepokój ruchowy
-
Złośliwość wobec otoczenia
-
Samookaleczanie się
-
Próby samobójcze
-
Samobójstwo dokonane
Wysoki odsetek młodocianych ma atypowy obraz zaburzeń depresyjnych. Występują wówczas takie objawy, jak: nadmierna senność, uczucie ciężkości w kończynach, znaczący wzrost masy ciała, gorsze samopoczucie wieczorem oraz wrażliwość na odrzucenie w kontaktach społecznych.
Depresja młodzieńcza pojawia się w związku z rozwojem we wczesnych etapach adolescencji. Badania populacji ogólnej wskazują, że ta postać depresji utrzymuje się stosunkowo długo. Pomimo utrzymywania się objawów, nie dają one podstawy do rozpoznania zaburzenia afektywnego (tzw. „prawdziwej” depresji). Pojawienie się depresji młodzieńczej, zwłaszcza jeśli nieleczonej, powoduje znaczące trudności w uzyskiwaniu niezależności ekonomicznej, emocjonalnej i społecznej.
Nieleczone osoby depresyjne w okresie dojrzewania, wcześniej i mniej skutecznie podejmują zadania dorosłego życia, np. wcześniej zakładają rodziny, ale jednocześnie są one mniej trwałe. Osoby te częściej w życiu dorosłym korzystają z opieki medycznej, chociaż nie związanej ze zdrowiem psychicznym.
Przebieg i rokowanie
Istnieją przypadki występowania epizodu depresyjnego („dużej depresji”) z dystymią. Wówczas rozpoznaje się „podwójną” depresję. Dzieci z „podwójną” depresją charakteryzuje szczególnie wysokie ryzyko nawrotu zaburzeń depresyjnych w przyszłości.
Ponadto, istnieje kontinuum między dziecięcą i młodzieńczą depresją a zaburzeniami depresyjnymi w dorosłości.
Współwystępowanie zaburzeń zachowania pogarsza rokowanie.
Agnieszka Stachowicz, psycholog, psychoterapeuta dzieci i młodzieży