Kaseta 1 strona A
„Wiem. Wiem, co teraz myślicie. Kiedy opowiadałam tę historię, to samo przyszło mi do głowy.
Pocałunek? Plotka oparta na jakimś tam pocałunku sprawiła, że sobie to zrobiłaś?
Nie. Plotka oparta na jakimś tam pocałunku zniszczyła wspomnienie, które miało być wyjątkowe.
Plotka oparta na jakimś tam pocałunku zapoczątkowała reputację, w którą inni ludzie uwierzyli i zaczęli traktować mnie odpowiednio. Czasami plotka oparta na jakimś tam pocałunku inicjuje reakcję łańcuchową, daje efekt kuli śnieżnej.”
Jay Asher „13 powodów”
Kłamstwo w ramce zaufania
W książce „13 powodów” główna bohaterka Hannah Baker w pewnym momencie swojego licealnego życia dowiaduje się jaką siłę może mieć plotka. Rozprzestrzeniająca się w tempie geometrycznym plotka o jej pocałunku z Justinem narobiła prawie natychmiastowo wielu szkód. Jedno zdanie wypowiedziane z ust jednego człowieka sprawiło, że z małej – pozornie intymnej chwili – zrodziło się dla Hannah piekło. Dlaczego? Z historii o pocałunku, zrodziła się historia stosunku seksualnego, silna plotka o jej inicjowaniu relacji, kuszeniu i łatwości ulegania. Otoczenie zaczęło określać ją jako: „zdzirę”, kierując się jedynie pogłoską… zupełnie nieprawdziwą i bardzo krzywdzącą.
Definicja plotki w słowniku języka polskiegoPWN brzmi: „niesprawdzona lub kłamliwa wiadomość powtarzana z ust do ust, najczęściej szkodząca czyjejś opinii”. Znacznie rzadziej mówi się o pozytywnych aspektach plotki jako np. formy dochodzenia do prawdy. Słowo to kojarzy się głównie z wyrażaniem lub historią, która ma zaszkodzić w sposób mniej lub bardziej znaczący osobie, której bezpośrednio dotyczy. Przeważnie nie jest używana w celu szerzenia prawdy i w sposób mniej lub bardziej umiejętny przedstawia na przykład przejaskrawione bądź zupełnie nieprawdziwie fakty. Fakty te zmieniają zupełnie wydarzenia, które miały miejsce.
Powszechnie, plotka jest niesprawdzoną, nie zawsze wiarygodną lub wręcz złośliwą i fałszywą informacją, powodująca utratę dobrego wizerunku osoby, której dotyczy. Przekazywana w atmosferze przyjacielskiego, pozornego zaufania staje się często przyczyną rozczarowania i skutkiem oceny wobec osoby, o której jest ona rozpowszechniana. Opiera się często na stereotypie lub schemacie upraszczającym poznawaną rzeczywistość.
Plotka formą przemocy
Szkoła jest miejscem spotkania różnorodnych charakterów i osobowości, miejscem do którego jesteśmy wrzuceni i w którym śmiało musimy sobie radzić. Nie mając wyjścia stajemy się częścią grupy, elementem unifikacji i walki o pozycję. W tej strukturze pojawiają się różne interesy, istnieją złożone hierarchie (popularności, istotności, wiedzy…), pojawiają się konflikty i starania o dobry wizerunek. Niekiedy wiąże się to z rywalizacją, siłą, intensywnością, przewagą, długotrwałością… powoli z agresji stając się przemocą. Średnio co dziesiąty polski uczeń jest dręczony i poniżany przez swoich kolegów z klasy i szkoły. Przemoc rówieśnicza przejawia się pod różnymi postaciami. Jedną z nich jest przemoc psychiczna, do której zaliczyć można plotkę. Osaczenie, nękanie, obraźliwe komentarze, pomówienia, ubliżające napisy na ścianach są częstymi elementami przemocy, której sprawcami są koledzy/ koleżanki z klasy, ze szkoły, z podwórka.
Wraz z rewolucją i przemianami w sferze technologii i dostępem dzieci i młodzieży do internetuplotka to nie tylko pomówienie, szepty i drwiny w szkole, ale także nieprzyjemne komentarze na portalach społecznościowych, publikowanie kompromitujących i zniekształconych zdjęć, nagrywanie filmików, podszywanie się pod kogoś w sieci… To co wydawać może się nieważne z punktu widzenia dorosłego, dla nastolatka stanowić może część jego świata.
Jeden z powodów
Siła plotki i jej nieprzewidziane konsekwencje, mogą prowadzić do rezygnacji z obrony i wiary w pomówienia.Subiektywna ocena plotki jako informacji krzywdzącej, kompromitującej, poniżającej prowadzi do wstydu i strachu przed przyjściem do szkoły i spotkania się z grupą oprawców. Tak dzieje się z bohaterką książki „13 powodów”, tak dzieje się z ofiarami atmosfery kłamstw i intryg. Może dojść do przeświadczenia nieprawdy i wiary w przypisywaną etykietę – skoro inni myślą o mnie źle, może jestem zły.
Pojawia się poczucie: zwątpienia, bezradności, niemocy, poczucie krzywdy, rezygnacja, zwątpienie. Wszystkie te emocje, oraz niesprawiedliwość, żal, brak zaufania do otoczenia prowadzić mogą do myśli samobójczych lub być elementem doświadczenia prowadzącego do takich myśli.
Szkodliwe działanie plotki
„Plotka to rzeczywiście hydra lernejska o dziewięciu głowach. Nie sposób jej zniszczyć, bo na miejscu jednej odciętej głowy wyrastają dwie nowe.” Agata Christie
Plotka może być stosowana po to, by niszczyć reputację rówieśników, szczególnie w kwestii pozycji w grupie. Zazwyczaj jest przejawem agresji pośredniej (głównie słownej), która ma na celu zniszczenie dobrostanu psychicznego jednostki oraz jej relacji interpersonalnych.
Osoba stosująca ten rodzaj agresji nie szkodzi nikomu wprost, robi to w sposób utajony, np. poprzez złośliwe obmawianie połączone z wyśmiewaniem oraz wyolbrzymianie zachowania ofiary. Najczęściej jest to obmawianie krytyczne, demaskujące. W tym wypadku jest to działanie jednoznacznie negatywne. Opowiadający krzywdzące plotki często czują się bezkarni, ponieważ dotarcie do ich źródła jest niemożliwe, albo niezwykle trudne. Jest to o tyle krzywdzące, że plotka raz zasiana, nawet jeżeli nieprawdziwa, to jednak pozostaje w pamięci ludzi na długie lata i może mieć duże negatywne konsekwencje dla wizerunku i roli społecznej jej ofiary.
Marta Soczewka
Julia Dobrowolska