W okresie dojrzewania dochodzi do największych zmian w funkcjonowaniu człowieka, zarówno w sferze fizycznej, psychicznej, jak i duchowej. Fakt przeżywania głębokich i dynamicznych przemian związanych z okresem rozwojowym stanowi sprzyjające źródło dokonywania zamachów samobójczych w grupie młodzieży.
Charakterystyczne cechy psychiczne adolescenta to m.in.:
- niedojrzałość społeczno-emocjonalna
- niestałość dążeń, np. częste zmiany planów, celów życiowych, trudności z ich ustaleniem
- negatywizm, przede wszystkim wobec nabytych w dzieciństwie poglądów i zasad
- agresywność
- niska tolerancja na stres
- ambiwalencja, np. wahania nastroju, zmienność postaw, zachowań
- obniżone poczucie własnej wartości, często niechęć do siebie
- wzmożona podatność na sugestię, np. podatność na wpływ grupy rówieśniczej
- brak/niewielkie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach
- liczne konflikty wewnętrzne
- wzmożona pobudliwość
- nadrzędne znaczenie UCZUCIOWOŚCI – kierowanie się w życiu własnymi emocjami
Znaczne wahania niedojrzałej jeszcze uczuciowości, brak równowagi i duża intensywność emocji powodują u młodego człowieka POCZUCIE BEZRADNOŚCI, które stwarza podłoże dla wystąpienia PRÓBY SAMOBÓJCZEJ.
Do najczęstszych psychospołecznych czynników ryzyka samobójstwa wśród młodzieży należą:
- problemy emocjonalne okresu dojrzewania, np. brak akceptowanego celu w życiu, brak poczucia sensu życia
- zaburzenia depresyjne
- sztywność myślenia, deficyty w samoregulacji emocji
- uzależnienia lub nadużywanie substancji psychoaktywnych, np. narkotyków, dopalaczy, alkoholu
- samouszkodzenia – naruszenie ciągłości własnego ciała zdejmuje barierę związaną z ochroną ciała i życia
- zaburzony obraz samego siebie
- przemoc rówieśnicza
- izolacja społeczna
- osierocenie
- zerwane więzi
- konflikty interpersonalne
- niepowodzenia w nauce
- kłopoty finansowe, prawne oraz związane z przestrzeganiem dyscypliny
- doświadczenie wykorzystania seksualnego
- konfliktowa sytuacja rodzinna i małżeńska
- utrata przyjaciela w wyniku samobójstwa
- cechy osobowości związanej z zachowaniami samobójczymi, np. introwersja, impulsywność, zależność, niedostosowanie społeczne, stany lękowe
- brak poczucia bezpieczeństwa
- problemy w zakresie tożsamości seksualnej
- problemy ze zdrowiem, np. astma, cukrzyca typu I, padaczka, choroby nowotworowe, AIDS, uszkodzenia układu nerwowego oraz narządów ruchu, choroby dermatologiczne (łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, trądzik młodzieńczy)
- współchorobowość – jednoczesne występowanie dwóch lub więcej zaburzeń psychicznych
– choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) – 8%
– choroba afektywna jednobiegunowa (ChAJ) – prawie 7%
– schizofrenia – ponad 5%
– uzależnienie od alkoholu – 7%
– dystymia, przede wszystkim u dziewcząt
– zaburzenia zachowania i zachowania autoagresywne, np. bijatyki, nieużywanie pasów bezpieczeństwa, noszenie broni, posiadanie wielu partnerów seksualnych
– zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) – ok.15 %
– jadłowstręt psychiczny (anoreksja) – samobójstwo stanowi wiodącą przyczynę zgonu, zwłaszcza u mężczyzn – ok. 8%
– bulimia – ok. 5%
– zaburzenia odżywiania się ogółem – 45%
– dysmorfofobia – zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się występowaniem lęku związanego z przekonaniem o nieestetycznym wyglądzie lub budowie ciała.
U młodzieży dokonującej prób samobójczych ponad połowa ma zdiagnozowane zaburzenia depresyjne i lękowe, w tym fobię społeczną. Często pojawia się historia wykorzystania seksualnego w dzieciństwie z objawami zespołu stresu pourazowego (PTSD).
Około 50% młodzieży po próbie samobójczej ma więcej niż jedną diagnozę psychiatryczną. U chłopców zwykle drugą, dodatkową diagnozą jest rozpoznanie używania substancji psychoaktywnych (SPA) oraz zaburzeń zachowania. U dziewcząt są to zachowania autodestrukcyjne.
autor: Agnieszka Stachowicz, psycholog, psychoterapeuta dzieci i młodzieży