Albert – byłabyś gotowa się zabić?
Magda – byłam gotowa… i czasami mam wrażenie, że jestem. Mam wrażenie, że nikomu na mnie nie zależy (…) a ty byłbyś gotów się zabić?
Albert – właśnie jestem gotowy i szukam towarzysza (…) nie byłabyś chętna w najbliższym terminie? Siedzę w temacie bardzo długo, więc nieudane próby nie wchodzą w grę/ fragment rozmowy 19-letniego Alberta O. z 15-letnią Magdą C. na portalu społecznościowym facebook.com*.
CO WIEMY NA TEMAT PAKTÓW SAMOBÓJCZYCH?
Pakt samobójczy to dobrowolna decyzja, przeważnie dwóch osób, które deklarują, że wspólnie odbiorą sobie życie. W klasycznym pakcie samobójczym, czyli kiedy osoby te znają się w realnym świecie zasadą jest, że samobójstwa dokonują w jednym miejscu, w tym samym czasie, przeważnie własnoręcznie, wybierając także taką samą metodę odebrania sobie życia. Zwykle pakty samobójcze łączą osoby bardzo blisko ze sobą związane, małżonków, kochanków, rodzeństwo, czy też przyjaciół. W niektórych opracowaniach (D. A. Fishbain, T. E. Aldrich, 1985) zwraca się uwagę na dominującą tendencję panującą w określonych regionach świata, jeżeli chodzi o relację występującą pomiędzy stronami takiej śmiertelnej umowy. Pakty samobójcze zakochanych są typowe dla Japonii. W Wielkiej Brytanii najczęściej popełniają tego rodzaju samobójstwo małżonkowie. W Indiach zaś – osoby będące przyjaciółmi.
Szacuje się, że pakty samobójcze stanowią od 0,6% do 4,0% ogólnej liczby zamachów na własne życie. Zdecydowana większość zdarzeń obejmuje wyłącznie dwie osoby. Szczególne nasilenie występowania tej samobójczej formy notuje się w małżeństwach starszych osób (C. Hocaoglu, 2009). Pakty samobójcze wśród osób tej samej płci należą do rzadkości (J. Kumar Jakhar, P. K. Paliwal, V. Pal, 2012).
W większości paktów samobójczych szczególnie uwidocznione są zaburzenia psychiczne ofiar (głównie depresja). Rzadziej spotyka się uzależnienie od alkoholu. Motywacją takich paktów zdaje się być uwolnienie od zaburzeń i cierpienia psychicznego (np. M. Brown, E. King, B. Barraclough, 1995). Wejście w pakt samobójczy z inną osobą bywa w niektórych zdarzeniach ucieczką od wspólnego problemu jak np. braku akceptacji otoczenia dla związku, czy też po prostu próbą zmniejszenia strachu przed bólem fizycznym wiążącym się ze śmiercią i umieraniem w samotności. Odebranie sobie życia wraz z inną osobą według Naoki, 34-letniego Japończyka planującego samobójstwo, „nie jest wtedy takie straszne” (zob. R. J. Kastenbaum, 2012).
Magda – dlaczego potrzebujesz osoby towarzyszącej?
Albert – będąc samotnym przez całe życie, nie chcę być samotny w chwili śmierci… dam sobie radę bez towarzysza, ale to takie moje jedyne marzenie.
W paktach samobójcy wybierają podobnie, jak przy „klasycznych” samobójstwach powieszenie się, otrucie, zastrzelenie itd. Niekiedy sam sposób odebrania sobie życia i okoliczności zdarzenia pozwalają wnioskować o pakcie samobójczym. Jest to niezwykle ważne przy ustalaniu charakteru zdarzenia z punktu widzenia kryminalistyki. Spotkano się m.in. ze wspólnymi listami pożegnalnymi i wykorzystaniu jednej liny do powieszenia się, jak w przypadku samobójstwa ojca i syna (R. Kuruc, J. Šidlo, A. Baloghová i in., 2014), czy też uprzednim związaniu swoich ciał za nadgarstki, jak miało to miejsce we wspólnym samobójstwie 20-letniego chłopaka i 16-letniej dziewczyny, którzy się utopili (C. Behera i in., 2014).
KTO „BARDZIEJ” CHCE UMRZEĆ?
Pod względem prawnym, konstrukcja paktu samobójczego budzi poważne kłopoty podczas pociągania do odpowiedzialności karnej osoby, która przeżyła akt. W takich okolicznościach trudno jest ustalić, kto namawiał lub pomagał w samobójstwie w większym stopniu, czyli kto był bardziej stroną aktywną, a kto pasywną. Wątpliwe jest bowiem, aby „prowokator” przyznał się do swojego działania. W przypadku przestępstwa namowy lub pomocy w samobójstwie (art. 151 k.k.) propozycja wejścia w pakt samobójczy może być jedną z metod sprawcy mających skłonić ofiarę do targnięcia się na własne życie. Sprawca mimo deklaracji popełnienia samobójstwa wspólnego nie ma samobójczej intencji, bądź też jego intencja jest trudna do ustalenia.
W tego typu sytuacjach będzie on niekiedy dążył do wykorzystania takiej metody odebrania sobie życia, która zapewni mu przeżycie. Przykładem tego niech jest samobójstwo przez otrucie się. Sprawca zażyje wtedy zupełnie nieszkodliwy dla organizmu środek lub dawkę trucizny w takiej ilości, co do której jest pewien, że nie spowoduje jego zgonu. Możliwe jest także przekonywanie ofiary, żeby ta, jako pierwsza odebrała sobie życie – wtedy sprawca, gdy upewni się już, że ofiara na pewno zmarła i nie ma szans na jej odratowanie, targnie się dopiero na własne życie, dopełniając zawartego paktu.
Powyższe rozważania bardzo dobrze obrazują 3 schematy przedstawione przez Davida S. Marksona (D. S. Markson, 1969). Każdy z nich obrazuje odmienne zaangażowanie w samobójstwo (odmienny zakres samobójczej intencji).
Sytuacja nr 1. A i B decydują się zastrzelić. B się zabija. Zanim jednak A dostaje szansę, aby zakończyć swoje życie, przyjeżdża policja i powstrzymuje jego działanie.
Sytuacja nr 2. A i B decydują się zastrzelić. B się zabija. A patrząc na okaleczone ciało B zmienia jednak zdanie.
Sytuacja nr 3. A nie ma intencji popełnienia samobójstwa, ale udaje przed B, że chce odebrać sobie życie, czym ma wzbudzić samobójczą intencję u B i w efekcie – jego targnięcie się na życie. B się zabija.
INTERNETOWY PAKT SAMOBÓJCZY
Wraz z rozwojem Internetu pakty samobójcze zawiązywane są coraz częściej przez osoby, które zupełnie się nie znają, lecz łączącym je nadrzędnym celem jest śmierć samobójcza. Nie jest więc konieczne odebranie sobie życia w tym samym miejscu. Samobójcy podczas zdarzenia obserwują się na kamerkach. Pierwsze pakty samobójcze przez Internet odnotowano w 2000 roku w Korei Południowej (Ch. Ozawa-de Silva, 2008).
W wielu przypadkach internetowe pakty samobójcze zawiązywane są właśnie przez dzieci i młodzież, które łatwo nawiązują kontakty w sieci i angażują się emocjonalnie. Tak, jak w historii przedstawionej na początku, w której młodzi ludzie, od luźnej rozmowy na forum publicznym przeszli do prywatnych wiadomości i próby zawarcia paktu samobójczego. Internetowe pakty samobójcze są zjawiskiem bardzo niebezpiecznym. W sieci spotyka się również osoby, które mimo że same deklarują chęć odebrania sobie życia – chcą jedynie skłonić innych, aby ci popełnili samobójstwo. Tak było w przypadku litościwej pielęgniarki „Cami”, a raczej podszywającego się pod nią 54-letniego Williama Melcherta-Dinkela, który wabił na forach osoby o skłonnościach samobójczych i proponował im wejście w pakt samobójczy (T. E. Potanos, 2012).
Na forach dla osób chcących popełnić samobójstwo ich użytkownicy podkreślają nierzadko, że nie chcą już żyć, ale też nie chcą umierać samotnie. W tym celu szukają partnera, a nawet kilku. Jedni mają już wybraną metodę, inni podkreślają, że jest to temat do dyskusji, „do negocjacji”. Szczegółowo omawiają krok po kroku, jak i gdzie to zrobią. Niektórzy wskazują specjalne obostrzenia dla współtowarzyszy ich śmierci, jak np. ukończone 18 lat. Albo też określają konkretne cechy takiej osoby. Duża grupa samobójców szuka lokalnie, dla innych zaś nie jest to warunek – szukają do wspólnego samobójstwa ludzi np. z całej Europy. Fora skupiają osoby z różnych państw na całym świecie. Dla przykładu – w marcu 2003 roku nastolatek z Austrii i 40-letni obywatel Włoch spotkali się w Internecie na czacie dla samobójców, a następnie popełnili wspólnie samobójstwo niedaleko Wiednia. Mężczyzna kontaktował się przez czat także z dwoma innymi nastolatkami – z Niemiec, jednak policji udało się powiadomić rodziny przyszłych samobójców zanim ci, odebrali sobie życie (B. L. Mishara, D. N. Weisstub, 2013).
Internetowe pakty samobójcze są bardzo dużym zagrożeniem dla dzieci i młodzieży. Do takich przypadków dochodzi niestety coraz częściej. Konieczne jest przeciwdziałanie temu zjawisku.
Literatura:
Behera C. i in., Suicide pact by drowning with bound wrists: A case of medico-legal importance, „Medico-Legal Journal” 2014, Vol. 82 (1), s. 29–31.
Brown M., King E., Barraclough B., Nine suicide pacts. A clinical study of a consecutive series 1974-93, „The British Journal of Psychiatry” 1995, Vol. 167, Issue 4, s. 448-451.
Fishbain D. A., Aldrich T. E., Suicide pacts: international comparisons, „Journal of Clinical Psychiatry” 1985, Vol. 46, Issue 1, s. 11-15.
Hocaoglu C., Double suicide attempt, „Singapore Medical Journal” 2009, Vol. 50, Issue 2, s. 81-84.
Kastenbaum R. J., Death, Society, and Human Experience, Routlege, London – New York 2016, s. 223.
Kumar Jakhar J., Paliwal P. K., Pal V., Suicide Pact by Hanging: A Case Report, „Journal of Indian Academy of Forensic Medicine” 2012, Vol. 34, No. 4, s. 367.
Kuruc R., Šidlo J., Baloghová A. i in., Motywacja w samobójstwie rozszerzonym, „Arch. Med. Sąd. Kryminol.” 2014, Nr 2, s. 127-133.
Markson D. S., The Punishment of Suicide: A Need for Change, „Villanova Law Review” 1969, Vol. 14, s. 481.
Mishara B. L., Weisstub D. N., Challenges in the Control and Regulation of Suicide Promotion and Assistance over the Internet [w:] Suicide Prevention and New Technologies. Evidence Based Practice, Mishara B., Kerkhof A. (red.), Palgrave Macmillan, New York 2013, s. 64.
Ozawa-de Silva Ch., Too Lonely to Die Alone: Internet Suicide Pacts and Existential Suffering in Japan, „Culture, Medicine and Psychiatry” 2008, Vol. 32, s. 516-551.
Potanos T. E., Dueling Values: The Clash of Cyber Suicide Speech and the First Amendment, „Chicago-Kent Law Review” 2012, Vol. 87, Issue 2, s. 669-670.
*przypadek pochodzi z polskiej praktyki sądowej. Sygnatura akt w dyspozycji autora.