Ostatnie lata opiewają w szerzenie wiedzy na temat depresji wśród dzieci i młodzieży. Przeprowadzono i opublikowano dziesiątki badań naukowych, zrealizowano wiele kampanii społecznych, powstały fundacje i stowarzyszenia skupiające się wokół tego tematu. Mimo to, nadal spotykamy się z przekonaniem, że u dzieci depresja nie występuje – że jest to chwilowe obniżenie nastroju, fanaberia czy wymysł dziecka, mający na celu unikanie obowiązków. Należy jednak jasno zaznaczyć, że depresja jest chorobą, bardzo poważną, a nieleczona niesie za sobą wiele konsekwencji.
Dosyć długo panował pogląd, iż zaburzenia afektywne – zaburzenia nastroju nie dotyczą dzieci, ze względu na ich wiek rozwojowy. Uznawano bowiem, że dzieci i młodzież mają zbyt niedojrzałe procesy psychiczne, które mogłyby generować depresję. Pogląd ten uległ jednak zmianie. Obecnie, zaburzenia afektywne u dzieci i młodzieży rozpoznaje się na podstawie takich samych kryteriów diagnostycznych, jak w przypadku osób dorosłych, z pewnymi jednak modyfikacjami (Chatizow, 2018). Zaburzenia afektywne należą do grupy zaburzeń internalizacyjnych (tzn. przeżywane problemy i poczucie dyskomfortu kierowane są do wewnątrz), w których okresowo występują zmiany nastroju, emocji oraz aktywności. Zalicza się do nich m.in. epizod depresyjny (depresję), epizod maniakalny (manię), zaburzenia afektywne dwubiegunowe (ChAD), zaburzenia depresyjne nawracające (zaburzenia afektywne jednobiegunowe) oraz uporczywe zaburzenia nastroju (dystymię i cyklotymię) (APA, 2013). W zależności od przyjętych kryteriów i metod diagnostycznych szacuje się, że depresję rozpoznaje się u 1-2% dzieci w okresie przedpokwitnaiowym (Egger, Angold, 2006), u 5-20% wśród adolescentów (młodzieży w wieku pokwitaniowym) (Fleitlich-Bilyk, Goodma, 2004), oraz u 10-17% wśród osób we wczesnym wieku dorosłym. Ze względu na trudności w diagnozowaniu najmłodszych pacjentów są podstawy aby przypuszczać, że liczba ta może być znacznie zaniżona. Bardzo niepokojący jest też fakt, iż na przestrzeni lat zauważa się wzrost liczby zachorowań na depresję u dzieci i młodzieży oraz obniżenie wieku, w którym zaburzenie to jest diagnozowane. Najmłodsze dziecko, u którego zdiagnozowano depresję miało zaledwie dwa lata.
Jedną z najważniejszych cech klinicznego obrazu depresji jest fakt, iż współwystępuje ona z innym zaburzeniami tj. zaburzeniami odżywiania, lękowymi, zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi, ADHD, zaburzeniami zachowania, nadużywaniem substancji psychoaktywnych, a także zaburzeniami autoagresywnymi (Rebe-Jabłońska, 2004; Carr, 2004; Spence, Reinecke, 2005).
Niestety, depresja wiąże się z ryzykiem popełnienia samobójstwa. Samobójstwo wśród dzieci i młodzieży jest problemem wciąż narastającym. Polska pod tym względem znajduje się na niechlubnym drugim miejscu wśród krajów europejskich. Jak pokazują statystyki, w 2016 roku zanotowano 10 prób samobójczych u dzieci w wieku 7-12 lat, a w roku 2017 aż 28. W grupie młodzieży w wieku 13-18 lat w 2016 roku wskaźnik ten wynosił 466 zachowań samobójczych, a w roku 2017 wzrósł do 702. Ilość prób odebrania sobie życia wzrósła także u młodych dorosłych w wieku 19-24 lata. W 2016 roku odnotowana 977 prób samobójczych, rok później było już ich 1143 (Chatizow, 2018). Fakty te pokazują, jak poważne i częste jest zjawisko podejmowania prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Konieczne jest podejmowanie wszelkich możliwych działań mających na celu udaremnienie potencjalnych zamachów samobójczych i uchronienie wszystkich osób, które z jakiegoś powodu przejawią tendencje samobójcze.
Depresja, myśli czy próby samobójcze nie są zjawiskiem nagłym. Z tego względu należy zwracać szczególną uwagę na zachowanie i komunikaty wysyłane przez dziecko. Samo werbalizowanie myśli samobójczych jest już sygnałem ostrzegawczym, którego nie można bagatelizować i który wymaga podjęcia kroków, aby dziecku pomóc. W sytuacji, w której dziecko przejawia jakiekolwiek tendencje do zrealizowania myśli samobójczych, szuka informacji na temat sposobów odebrania sobie życia, gromadzi przedmioty mogące ułatwić podjęcie takiego działania, pisze list pożegnalny, rozdaje swoje rzeczy, należy podjąć natychmiastową interwencję. Należy zdać sobie sprawę, iż dla dzieci i młodzieży sytuacje, które dla dorosłych wydają się być banalne, dla nich urastają do wielkiej rangi problemów życiowych.. Problemy te młodym często wydają się być nierozwiązywalne, a ta myśl sprawia, że są nimi przytłoczeni i nie potrafią poradzić sobie bez pomocy. Samobójstwo wówczas staje się jedynym wyjściem z sytuacji, jedyną opcją, która rozwiąże ten problem. Myśli o tym, że zbyt trudna sytuacja zostanie rozwiązana często przynosi ulgę, zmniejsza ból emocjonalny. Nadzieja ulgi sprawia, że osoba skłania się do rozwiązania swojego problemu właśnie w taki sposób.
Autorka: Ewelina Grela, psycholożka